Depresja może powodować, że ludzie doświadczają obniżonego nastroju i uczucia smutku. Objawy depresji mogą mieć nasilenie od łagodnego do ciężkiego i pojawić się u każdego z nas.

Chociaż pewna grupa osób mówi, że ma depresję, kiedy przez kilka dni czują się trochę przygnębione lub nieszczęśliwe, jest to jednak coś innego niż choroba, która zazwyczaj utrzymuje się kilka tygodni lub miesięcy.

Neuraxpharm oferuje różne leki przeciwdepresyjne. Po określeniu przez lekarza specyficznych potrzeb pacjenta, może on przepisać produkt najlepiej dostosowany do tych potrzeb oraz stanu chorego.

Dowiedz się więcej o przyczynach depresji, jej skutkach i dostępnych metodach leczenia.

Co to jest depresja?

Depresja jest często występującą chorobą wpływającą na zdrowie psychiczne. Może powodować utrzymujące się negatywne uczucia i ogólny brak zainteresowania aktywnościami codziennego życia, które zazwyczaj sprawiają danej osobie przyjemność. Może również wpływać na apetyt i sen, a także powodować zmęczenie i obniżać koncentrację. Osoby z depresją mogą mieć również niską samoocenę.

Choroba może utrzymywać się przez pewien czas, znacząco wpływając na codzienne samopoczucie, radość z życia i relacje z innymi osobami.

Jakie są główne rodzaje depresji?

Depresja może być zwykle określana jako duża depresja lub depresja uporczywa. Duża depresja to stan, w którym dana osoba odczuwa ją codziennie przez co najmniej dwa tygodnie. Może wystąpić jednorazowo lub w postaci kilku epizodów. Depresja uporczywa to stan, w którym przez co najmniej dwa lata u danej osoby występują epizody dużej depresji przeplatane okresami mniej nasilonych objawów.

W 2008 r. Światowa Organizacja Zdrowia umieściła dużą depresję na trzecim miejscu na liście głównych przyczyn „obciążenia chorobami” na świecie (wpływ problemów zdrowotnych na populację), prognozując, że do 2030 r. zajmie ona pierwsze miejsce na tej liście.

Uporczywe zaburzenie depresyjne jest częstym i przewlekłym zaburzeniem nastroju, które często powoduje większą niepełnosprawność niż występująca epizodycznie duża depresja. Termin ten obejmuje kilka przewlekłych postaci depresji, w tym przewlekłą dużą depresję i nawracającą dużą depresję bez okresu poprawy między epizodami. Niektóre rodzaje depresji są charakterystyczne dla określonych grup osób; np. u kobiet w ciąży może występować depresja okołoporodowa lub poporodowa, w okresie tuż przed i po urodzeniu dziecka. Ten rodzaj depresji najprawdopodobniej będzie wymagał specjalistycznego leczenia, które może obejmować psycho– i farmakoterapię.

Inne zaburzenia depresyjne obejmują depresję z objawami psychotycznymi, sezonowe zaburzenie afektywne, zaburzenie afektywne dwubiegunowe i pokrewne, zaburzenie o destrukcyjnej regulacji nastroju (u dzieci i młodych osób) oraz zaburzenie dysforyczne przedmiesiączkowe (PMDD, premenstrual dysphoric disorder).

Depresja z objawami psychotycznymi jest taką postacią tej choroby, w której zaburzeniom nastroju towarzyszą urojenia, omamy lub oba te objawy. Chociaż kiedyś uważano ją za stosunkowo rzadką, to obecnie często spotyka się ją w praktyce klinicznej, zwłaszcza u pacjentów z depresją oporną na leczenie.

Sezonowe zaburzenie afektywne (SAD, seasonal affective disorder) stanowią połączenie zaburzeń biologicznych i zaburzeń nastroju o charakterze sezonowym, występujących zwykle jesienią i zimą, z okresem remisji (zdrowienia) na wiosnę lub latem. W jednym z badań stwierdzono, że w danym roku około 5% populacji Stanów Zjednoczonych doświadcza tego zaburzenia, przy czym objawy występują przez około 40% roku. W innych badaniach szacunkowe wartości częstości występowania sezonowego zaburzenia afektywnego wahały się jednak od 0% do 9,7%. SAD występuje częściej na wyższych szerokościach geograficznych, ale częstość występowania różni się w zależności od grupy etnicznej.

Zaburzenie o destrukcyjnej regulacji nastroju jest stosunkowo nowym rozpoznaniem. W celu postawienia takiej diagnozy konieczne jest występowanie częstych, uporczywych i nasilonych wybuchów gniewu, które są nieproporcjonalne do sytuacji i kontekstu rozwojowego w połączeniu z utrzymującym się między wybuchami gniewnym/drażliwym nastrojem.

Zaburzenia dysforyczne przedmiesiączkowe dotyczą nawet 12% kobiet. Obejmują one zespół napięcia przedmiesiączkowego i zaburzenie dysforyczne przedmiesiączkowe, w których występują psychiczne i fizyczne objawy powodujące znaczne upośledzenie nastroju w fazie lutealnej cyklu miesiączkowego, ustępujące wkrótce po menstruacji.

U ilu osób występuje depresja?

Depresja jest częstą chorobą, która dotyczy, jak się uważa, ponad 264 milionów ludzi na całym świecie. W jednym z badań wykazano, że w 28 krajach Unii Europejskiej co najmniej 21 milionów osób cierpi na depresję. Z tego powodu depresja stała się w Europie zaburzeniem czynności mózgu, które generuje najwyższe koszty, przy czym całkowite koszty bezpośrednie i pośrednie odpowiadają 1% całej gospodarki (produktu krajowego brutto) UE.

Objawy

Depresja może powodować wiele objawów psychicznych i fizycznych, które u poszczególnych osób mogą być różne.

Jakie są objawy depresji?

Objawy depresji mogą mieć nasilenie łagodne do ciężkiego. W przeciwieństwie do poczucia bycia nieszczęśliwym spowodowanym trudną sytuacją, które ustępuje w krótkim czasie, objawy depresji są długotrwałe.

Objawy mogą wpływać na zdrowie fizyczne i psychiczne chorych, a także na ich interakcje społeczne. Wiele osób z depresją doświadcza również lęku. Objawy mogą obejmować:

Objawy psychiczne/emocjonalne:

  • ciągłe uczucie smutku,
  • mała pewność siebie i niska samoocena,
  • ciągły lęk,
  • poczucie bezradności, beznadziejności lub braku wartości,
  • poczucie winy,
  • myśli o samobójstwie i śmierci,
  • samookaleczanie.

Objawy fizyczne:

  • uczucie zmęczenia i braku energii,
  • Trudności z koncentracją
  • problemy ze snem,
  • brak apetytu,
  • utrata popędu płciowego i (lub) problemy seksualne,
  • pobolewania i bóle,
  • problemy z układem pokarmowym, takie jak bóle brzucha lub biegunka.

Objawy społeczne:

  • brak radości z czynności, które wcześniej sprawiały przyjemność,
  • unikanie innych osób, w tym rodziny i przyjaciół,
  • trudności w pracy lub w szkole.

Jakie są fazy depresji?

Depresja może pojawić się w każdej chwili, a zarówno objawy jak i czas trwania choroby u poszczególnych osób mogą się różnić. Nasilenie objawów zazwyczaj zmienia się, przy czym wiele osób stwierdza, że niektóre dni są lepsze lub gorsze od innych.

U osób z łagodną lub umiarkowaną depresją niekoniecznie obserwuje się pogorszenie choroby, zwłaszcza u chorych bardzo szybko otrzymujących leczenie; u niektórych osób nasilenie depresji jednak zwiększa się w czasie.

Jakie są wczesne objawy depresji?

Wczesne objawy depresji mogą przypominać zwykłe zmęczenie lub smutek. U osób z depresją objawy te zazwyczaj nie znikają po kilku dniach. Wczesne objawy mogą obejmować:

  • ciągłe zmęczenie i – być może – chęć spania w ciągu dnia;
  • utratę umiaru w różnych czynnościach – możliwe jedzenie za dużo lub za mało z powodu braku apetytu, albo spanie za długo lub za krótko;
  • utrata koncentracji i trudności z utrzymaniem uwagi, co może prowadzić do problemów w pracy i podczas rozmów;
  • utratę zainteresowania czynnościami, którymi zazwyczaj sprawiały choremu przyjemność;
  • uczucie lęku;
  • myśli samobójcze.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Z przeprowadzonych badań wynika, że depresja jest spowodowana łącznym działaniem czynników genetycznych, biologicznych, środowiskowych i psychicznych.

Potencjalnie wyzwalające depresję doświadczenia mogą być sytuacją ciągłą (taką jak inna choroba) lub przejściową (taką jak problemy w pracy lub trudności w związku).

Co powoduje depresję?

Przyczyny depresji są różne dla każdej osoby dotkniętej tą chorobą, choć mogą wiązać się z częstymi problemami, takimi jak kłopoty finansowe, choroba, poród, problemy w związkach z innymi osobami lub utrata pracy. Chociaż może istnieć oczywisty czynnik wywołujący, to czasami depresja rozwija się jednak bez wyraźnego powodu.

Może się również zdarzyć, że do depresji prowadzi cały łańcuch wydarzeń życiowych – na przykład rozpad związku, który doprowadził do trudności w domu i w pracy, a następnie utrata tej ostatniej i wynikające z tego problemy finansowe. W tym przypadku żadne pojedyncze wydarzenie nie było przyczyną depresji. Stało się tak w wyniku nagromadzenia różnych problemów.

Przyczyny depresji mogą obejmować:

  • występowanie depresji w rodzinie;
  • stresujące wydarzenia, takie jak żałoba lub utrata pracy;
  • poród – zmiany hormonalne i fizyczne mogą prowadzić do depresji okołoporodowej lub poporodowej;
  • uczucie samotności i izolacji;
  • picie zbyt dużej ilości alkoholu lub stosowanie narkotyków – alkohol wpływa na neuroprzekaźniki w mózgu, co zwiększa ryzyko depresji;
  • długotrwała choroba, taka jak choroba serca lub nowotwór złośliwy albo uraz głowy.

Czy depresja jest dziedziczna?

Osoby z przypadkami depresji w rodzinie są bardziej narażone na jej wystąpienie. Oznacza to, że jeśli ktoś ma rodzica lub rodzeństwo cierpiące na tę chorobę, prawdopodobieństwo pojawienia się u niego depresji jest większe.

U kogo może występować depresja?

Depresja może dotyczyć zarówno dzieci i młodzieży, jak i dorosłych. W wieku dorosłym (w tym u osób starszych) może ona współwystępować z innymi poważnymi chorobami, takimi jak cukrzyca, nowotwór złośliwy, choroba serca i choroba Parkinsona. Czasami leki przyjmowane na choroby somatyczne (tj. wcześniej wymienione) mogą być przyczyną działań niepożądanych wpływających na rozwój depresji.

Zaburzenia depresyjne występują często u osób starszych, u których mogą być kontynuację wcześniejszych problemów albo – jeśli pojawiają się po 60 r.ż. – stanowić depresję o późnym początku.

Jak długo można żyć z depresją?

Chorzy na depresję doświadczają zazwyczaj tylko jednego lub dwóch epizodów w ciągu życia; ewentualnie epizody depresji mogą u nich nawracać przez całe życie.

Nasilenie i czas trwania objawów będą się różnić. Leki i różne rodzaje psychoterapii mogą pomagać w ograniczeniu nasilenia objawów depresji oraz zapobiegać jej pogorszeniu.

Rozpoznanie

Dotychczas nie opracowano żadnych testów diagnostycznych depresji. Lekarz może jednak zlecić badania krwi, aby wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów, takie jak zaburzenia czynności tarczycy. Rozpoznanie zwykle stawia się po rozmowie z lekarzem na temat występujących u pacjenta objawów.

Jak rozpoznaje się depresję?

Główną metodą rozpoznawania depresji przez lekarza pierwszego kontaktu jest zadawanie pytań o ogólny stan zdrowia pacjenta oraz o wpływ samopoczucia chorego na jego psychikę i zdrowie fizyczne.

Pomaga to lekarzowi określić, czy u danej osoby występuje depresja i czy objawy tej choroby są łagodne, umiarkowane lub ciężkie.

Badania służące rozpoznaniu depresji

Nie ma pojedynczego testu, który mógłby zdiagnozować lub potwierdzić rozpoznanie depresji. Psychiatra zada pacjentowi pytania dotyczące objawów, uczuć i emocji oraz dokona oceny klinicznej przy użyciu kwestionariuszy, takich jak Inwentarz Depresji Becka II (BDI-II, Beck Depression Inventory), za pomocą którego mierzy się nasilenie depresji.

Metody leczenia i leki

Leczenie depresji może obejmować zmianę stylu życia, terapie oparte na rozmowie i leki. Zalecana metoda leczenia stosowana u danej osoby będzie zależała od tego, czy objawy są łagodne, umiarkowane lub ciężkie.

Jak leczy się depresję?

U chorych na łagodną depresję lekarz może przyjąć strategię wyczekującą, nie zalecając aktywnego leczenia. Zamiast tego może zastosować pewne zmiany dotyczące stylu życia, takie jak zwiększenie wysiłku fizycznego, zmniejszenie spożycia alkoholu lub udział w spotkaniach grup wsparcia i zobaczyć, czy stan pacjenta się poprawi. Jeśli łagodna depresja utrzymuje się, pacjentów można skierować na terapię opartą na rozmowie lub przepisać im leki przeciwdepresyjne (antydepresanty).

Osobom z umiarkowaną lub ciężką depresją można zaproponować skojarzenie psychoterapii i leków przeciwdepresyjnych.

Leki

Antydepresanty są podstawowymi lekami stosowanymi w terapii depresji. W związku z tym, że istnieje wiele różnych rodzajów depresji, lekarze razem z pacjentami ustalą odpowiedni lek przeciwdepresyjny. Stosowane leki obejmują:

  • selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, selective serotonin reuptake inhibitors) Działają one poprzez zwiększenie w mózgu stężenia substancji chemicznej nazywanej serotoniną. Serotonina odgrywa istotną rolę, zwiększając dobre samopoczucie i uczucie szczęścia, a także wspomagając myślenie, pamięć, sen, trawienie i krążenie. SSRI można przyjmować przez długi czas, jednak do rozwinięcia pełnego efektu działania leku potrzeba kilku tygodni.
  • Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI, serotonin and noradrenaline reuptake inhibitors) Jeśli SSRI są niewystarczające, pacjentowi można zaproponować SNRI. Mechanizm działania tych leków obejmuje zwiększenie ilości serotoniny i noradrenaliny w mózgu. Leki te wywołują specyficzne zmiany w tym narządzie oraz w komórkach nerwowych, regulując nastrój pacjenta.
  • Leki przeciwpsychotyczne Można je stosować w leczeniu ciężkiej depresji. Ich działanie polega na zmniejszaniu nadmiernego stężenia w mózgu substancji chemicznej zwanej dopaminą. Mogą one również wpływać na stężenia acetylocholiny, noradrenaliny i serotoniny.
  • Stabilizatory nastroju (leki normotymiczne) Mogą zapobiegać depresji i ograniczać wpływ obniżonego nastroju na życie codzienne chorego.

Leki mogą być stosowane w połączeniu z psychoterapią, np. terapią poznawczo–behawioralną, co pozwala zwiększyć korzyści z ich podawania.
Pacjenci z depresją z objawami psychotycznymi zwykle słabo reagują na leki przeciwdepresyjne. Uzyskanie remisji (ustąpienia objawów) jest prawdopodobne po zastosowaniu leczenia skojarzonego złożonego z neuroleptyków i leków przeciwdepresyjnych lub terapii elektrowstrząsowej.

Terapia i pomoc

W leczeniu depresji można zalecać niektóre rodzaje psychoterapii – stosowane samodzielnie albo razem z lekami. Psychoterapie oraz inne rodzaje pomocy stosowane w depresji mogą obejmować:

  • Terapia elektrowstrząsowa (ECT, electroconvulsive therapy) Jest to zabieg stymulacji mózgu przeprowadzany w znieczuleniu w celu leczenia ciężkich objawów depresji. Zazwyczaj jest to seria zabiegów wykonywanych w ciągu kilku tygodni; terapia może być również skuteczna, jeśli konieczna jest szybka odpowiedź na leczenie.
  • Terapia poznawczo–behawioralna (CBT, cognitive behavioural therapy): Pomaga chorym zrozumieć i zarządzać własnymi myślami i zachowaniami. CBT można prowadzić jako rozmowę bezpośrednią, przez telefon lub online (w internecie).
  • PoradnictwoPomaga chorym znaleźć nowe sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami w życiu.
  • Terapia interpersonalna (IPT, interpersonal therapy) Pomaga chorym lepiej radzić sobie z relacjami interpersonalnymi oraz trudnościami w związkach z innymi osobami.
  • Terapia poznawcza oparta na uważności (mindfulness) Pomaga chorym skupić się na chwili obecnej oraz na ich myślach i uczuciach, co pozwala im lepiej zrozumieć samego siebie.

Dieta

Zdrowa dieta jest kluczowa dla zdrowia fizycznego i psychicznego, a dieta zrównoważona pod względem składników odżywczych może pomagać chorym w powrocie do zdrowia po wystąpieniu objawów depresji.

Na podstawie badań naukowych pokazano, że istnieje ważny związek między naszym mózgiem, jelitami i dobroczynnymi mikroorganizmami, które żyją w ludzkim układzie pokarmowym (znany jako oś jelita–mózg), co może wpływać na sposób, w jaki radzimy sobie z depresją.

Uważa się, że produkty pełnoziarniste, owoce i warzywa wspomagają utrzymanie prawidłowego nastroju i funkcji psychicznych. Produkty zawierające duże ilości tłuszczów nasyconych, cukrów rafinowanych, innych przetworzonych w znacznym stopniu składników lub kofeinę mogą wywierać negatywny wpływ na samopoczucie psychiczne.

Ćwiczenia fizyczne

Ćwiczenia fizyczne są korzystne dla ogólnego zdrowia fizycznego oraz psychicznego i często zaleca się je jako jedną z głównych metod leczenia łagodnej depresji. Regularne ćwiczenia pomagają podnieść samoocenę i sprzyjają pozytywnemu nastrojowi.

Jednym z możliwych objawów depresji jest uczucie braku energii, co potencjalnie sprawia, że ćwiczenia wydają się mniej atrakcyjne. Rodzaj wykonywanych ćwiczeń nie jest tak ważny, jak ilość czasu przeznaczonego na regularną aktywność fizyczną. Z tego powodu chorzy na depresję powinni spróbować znaleźć sobie aktywność, którą mogą wykonywać regularnie bez większych trudności. Może to być zwykły spacer po okolicy (samemu lub z przyjaciółmi), uczęszczanie na zajęcia ruchowe w miejscowym ośrodku lub przez internet albo udział w zorganizowanych zajęciach sportowych z grupą osób.

Regularne ćwiczenia są szczególnie korzystne u osób z depresją o nasileniu łagodnym do umiarkowanego.

Zapobieganie

Wiele osób cierpiących na depresję odnosi korzyści ze zmiany stylu życia, tj. zwiększenia ilości ruchu, ograniczenia ilości spożywanego alkoholu, rzucenia palenia i zdrowej diety.

Inne zmiany, które można wprowadzić w celu zmniejszenia nasilenia objawów depresji, obejmują:

  • dołączenie do grupy wsparcia lub poszerzenie wiedzy na temat choroby, aby lepiej zrozumieć własne samopoczucie;
  • unikanie palenia papierosów lub picia alkoholu w celu poprawy nastroju;
  • unikanie nadużywania substancji psychoaktywnych;
  • rozważenie wpływu pracy – czy należy wziąć trochę wolnego, aby poprawić stan własnego zdrowia, czy też powrót do pracy będzie pomocny?

Wykazano, że programy profilaktyczne zmniejszają częstość występowania depresji w różnych społecznościach. Obejmują one: programy szkolne mające na celu wzmocnienie wzorca pozytywnego myślenia u dzieci i młodzieży; interwencje dla rodziców dzieci z problemami w zachowaniu mające na celu ograniczenie objawów depresji u rodziców i poprawę wyników leczenia ich dzieci, a także programy ćwiczeń fizycznych dla osób w starszym wieku.

Badania naukowe

Wiadomo, że aktywność fizyczna pomaga w leczeniu i zapobieganiu objawom depresji, ale przyczyny tego związku są wciąż badane. Obejmuje to analizę przeciwdepresyjnego wpływu ćwiczeń na czynniki fizyczne, takie jak neuroplastyczność (zdolność komórek w mózgu do zmiany połączeń), stany zapalne, stres oksydacyjny (który może powodować uszkodzenia komórek) oraz układ hormonalny, a także czynniki psychiczne i emocjonalne, w tym poczucie własnej wartości i wsparcie społeczne.

Istnieje również wiele badań dotyczących wpływu diety na depresję, np. wpływu probiotyków na komunikację między jelitami a mózgiem, a także korzyści płynących ze stosowania pewnych składników odżywczych.

W badaniach wykazano, że skład mikrobioty jelitowej (dobroczynne mikroorganizmy żyjące w naszym układzie pokarmowym) jest związany nie tylko z chorobami przewodu pokarmowego, zaburzeniami metabolicznymi, takimi jak otyłość i cukrzyca, ale także z zaburzeniami neuropsychiatrycznymi, w tym z epizodami dużej depresji. Mikrobiota jest ważna dla rozwoju mózgu, a w ostatnich badaniach wykazano, że mikroorganizmy jelitowe są zdolne do wytwarzania i uwalniania substancji neuroaktywnych, takich jak serotonina i kwas gamma-aminomasłowy wpływających na oś jelito-mózg.

Przypisy

  1. Mathers C, Boerma T, Ma Fat D. The global burden of disease: 2004 update. World Health Organization; 2008. Accessed February 2021. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/43942/9789241563710_eng.pdf
  2. Schramm E, Klein DN, Elsaesser M, Furukawa TA, Domschke K. Review of dysthymia and persistent depressive disorder: history, correlates, and clinical implications. Lancet Psychiatry. 2020;7(9):801-812. doi:10.1016/S2215-0366(20)30099-7
  3. Kurlansik SL, Ibay AD. Seasonal affective disorder. Am Fam Physician. 2012;86(11):1037-1041. PMID: 23198671
  4. Magnusson A. An overview of epidemiological studies on seasonal affective disorder. Acta Psychiatr Scand. 2000;101(3):176-184. PMID: 10721866
  5. Rao U. DSM-5: disruptive mood dysregulation disorder. Asian J Psychiatr. 2014;11:119-123. doi:10.1016/j.ajp.2014.03.002
  6. Hofmeister S, Bodden S. Premenstrual syndrome and premenstrual dysphoric disorder. Am Fam Physician. 2016;94(3):236-240. PMID: 27479626 
  7. GBD 2017 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators. Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 354 diseases and injuries for 195 countries and territories, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet. 2018;392(10159):1789-1858. doi:10.1016/S0140-6736(18)32279-7
  8. Sobocki P, Jönsson B, Angst J, Rehnberg C. Cost of depression in Europe. J Ment Health Policy Econ. 2006;9(2):87-98. PMID: 17007486
  9. National Institute of Mental Health. Depression. Updated February 2018. Accessed February 2021. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/depression/index.shtml 
  10. Eschweiler GW. Diagnostik und multimodale Therapie der Altersdepression: Neue Entwicklungen [Diagnostics and multimodal treatment of depression in old age: new developments]. Z Gerontol Geriatr. 2017;50(2):99-105. doi:10.1007/s00391-016-1174-2
  11. Wang YP, Gorenstein C. Psychometric properties of the Beck Depression Inventory-II: a comprehensive review. Braz J Psychiatry. 2013;35(4):416-431. doi:10.1590/1516-4446-2012-1048
  12. Dubovsky SL, Thomas M. Psychotic depression: advances in conceptualization and treatment. Hosp Community Psychiatry. 1992;43(12):1189-1198. doi:10.1176/ps.43.12.1189
  13. World Health Organization. Depression. Accessed February 2021. https://www.who.int/health-topics/depression#tab=tab_1
  14. Kandola A, Ashdown-Franks G, Hendrikse J, Sabiston CM, Stubbs B. Physical activity and depression: towards understanding the antidepressant mechanisms of physical activity. Neurosci Biobehav Rev. 2019;107:525-539. doi:10.1016/j.neubiorev.2019.09.040
  15. Huang R, Wang K, Hu J. Effect of probiotics on depression: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutrients. 2016;8(8):483. doi:10.3390/nu8080483
  16. Osher Y, Belmaker RH. Omega-3 fatty acids in depression: a review of three studies. CNS Neurosci Ther. 2009;15(2):128-33. doi:10.1111/j.1755-5949.2008.00061.x
  17. Evrensel A, Ceylan ME. The gut–brain axis: the missing link in depression. Clin Psychopharmacol Neurosci. 2015;13(3):239-244. doi:10.9758/cpn.2015.13.3.239
Może zainteresuje Cię...

Padaczka

Młodzieńcza padaczka miokloniczna (JME, ang. juvenile myoclonic epilepsy) jest zaliczana do grupy idiopatycznych padaczek uogólnionych czyli do padaczek spowodowanych wyłącznie predyspozycją genetyczną1.

Stwardnienie rozsiane

Rezonans magnetyczny (MR, ang. magnetic resonance) jest badaniem obrazowym ciała (w przypadku SM dotyczy mózgu i rdzenia kręgowego), w którym wykorzystuje się silne pole magnetyczne i fale o częstotliwości radiowej bez promieniowania jonizującego.

Stwardnienie rozsiane

Stwardnienie rozsiane (SM, sclerosis multiplex) jest chorobą, w której układ odpornościowy organizmu atakuje ośrodkowy układu nerwowy, uszkadzając mielinę, tj. białko tworzące osłonkę wokół włókien nerwowych. Uważa się, że u osób z predyspozycją genetyczną do wystąpienia stwardnienia rozsianego chorobę wywołują czynniki środowiskowe.

Witaj ponownie

Aby uzyskać dostęp do informacji, zaloguj się, używając swoich danych

Nie masz konta? Zarejestruj się